De heilige graal op Fongers gebied: Een Fongers kruisframe
Toen op 30 december 2018 onderstaand bericht op Facebook verscheen gierde de spanning door mijn lijf. Zou dit echt een Fongers kruisframe kunnen zijn?
Fongers heeft in de periode tussen 1902 en 1905 slechts 156 van deze kruisframes verkocht. Daarna heeft de fabriek ze nooit meer in productie gehad. Het vinden van zo’n exemplaar is in de ogen van een Fongers verzamelaar als het vinden van de heilige graal.
Omdat er al een aantal reacties was op het bericht, en er zelfs al gesproken werd dat het een Fongers zou zijn, ging ik er vanuit dat de ‘jacht’ reeds geopend was. Mijn eerste actie was dan ook om direct contact op te nemen met het 2CV museum in Andijk. Ik stelde hen de vraag; Weten jullie hoe bijzonder deze fiets is en is deze fiets te koop?
De Fongers fiets staat hier goed en gaat niet weg
Het antwoord dat ik kreeg was helder. De Fongers fiets staat hier goed en gaat niet weg. Als je hem wilt komen bekijken dan zijn we iedere laatste zondag van de maand geopend. Voor mij was dat op dat moment een geruststelling, de fiets kon niet gemakkelijk worden verkregen. Ook was het museum nog niet platgebeld door mensen om de fiets over te nemen.
Uiteindelijk kostte het mij 5 maanden (mede vanwege een verhuizing en een vakantie naar Italië) om een zondag te vinden om naar Andijk af te reizen. Niet met de intentie om de fiets over te nemen maar puur om zo’n unicum eens van dichtbij te kunnen aanschouwen.
Het moment van de waarheid
In Andijk bleek ik te vroeg (het museum opent om 10.00 uur). De dame die buiten even een sigaretje aan het roken was vond dat echter geen probleem. Ik mocht alvast naar binnen. Terwijl ik tussen de vele ‘Eendjes’ liep kwamen mij twee heren tegemoet wandelen die duidelijk bij het museum hoorden. Ik begroette hen met de melding; ‘Goedemorgen, ik kom voor de fiets’. Ze keken elkaar even aan en vroegen toen, heb je een afspraak want wij weten van niets? Ik gaf aan dat ik geen afspraak had maar dat ik aan het begin van dit jaar een foto op Facebook had gezien met een Fongers kruisframe. En dat ik die graag eens van dichtbij zou willen bekijken. Ik liet ze de foto op mijn telefoon zien. Op basis van de foto (ze moesten wel even nadenken) werd ik naar de fiets gebracht.
En daar stond die dan echt, onaangeroerd, mooi in het stof. Volledig ‘onzichtbaar’ voor de mensen die er regelmatig bij langs moeten zijn gelopen: Een Fongers Kruisframe.
Een Fongers framenummer op de juiste plek
Mijn eerste check was het frame- en typenummer. Er stond duidelijk; 1-A C 65 11226. Wat inhoud dat het een Fongers 1e soort A, Model C, framemaat 65 uit 1902 is. Met deze leeftijd is het ook meteen één van de oudst bekende Fongers fietsen.
De Fongers fabriek is in 1901 begonnen met het maken van kruisframes. In de periode 1901-1905 zijn nog slechts 156 heren kruisframe fietsen verkocht. In 1902 werden er in totaal ook maar 2900 fietsen door Fongers geproduceerd. Over uniek en zeldzaam gesproken.
Een keertje terug geweest naar de Fongers fabriek
Uit een eerste korte analyse maakte ik op dat de fiets waarschijnlijk in de 2e helft van de jaren ’30 terug is geweest naar de fabriek. Toen zijn de achterpatten vervangen door de modernere schuin omhoog staande versie. Ook bijna alles van de andere ‘hardware’ is toen vervangen door nieuw materiaal. Zoals de trapas, kettingblad en cranks en de drie-versnellingsnaaf. Jammer uiteraard maar zelfs een standaard jaren ’30 fiets in deze staat is al uniek. Laat staan een Fongers kruisframe.
Na een zeer enthousiaste uitleg van mijn kant, en het nemen van wat foto’s, mocht ik ook nog even ‘achter’ kijken naar wat fietsen. Hoewel daar ook wat Fongers fietsen uit de jaren ’50 tussen stonden kon niets ‘de fiets’ overtreffen. Omdat ‘mijn dag goed was’ besloot ik, na een belofte om nog wat achtergrond informatie over de fiets op te sturen per mail, om weer naar Utrecht af te reizen.
Het verhaal was (gelukkig) nog niet afgelopen
Hoewel ik toen sterk de neiging had om deze ontdekking meteen online wereldkundig te maken (ik ging er nog steeds vanuit dat de fiets zijn dagen zou slijten in het museum) besloot ik toch om nog even te wachten. Een goede keuze achteraf want een paar dagen later zat ik op de bank en kreeg ik een mailtje van het museum. Bij het lezen ervan voelde ik mijn hart letterlijk achter in mijn keel. Ze hadden met het bestuur overleg gehad en hoewel de eigenaar van het museum nooit iets weg deed mocht ik de fiets van ze overnemen. Ze verzochten mij een goed bod te doen.
Helaas had ik tijdens mijn bezoek eerlijk geantwoord op de vraag wat zo’n fiets nou zou opbrengen in de huidige markt. Mijn bod moest dus ook echt wel een goede zijn. Na wat onderhandeling kwam het verlossende bericht; Je mag de fiets komen ophalen. En hoewel je zou denken dat de spanning dan wel zou afnemen heb ik me pas echt kunnen ontspannen toen de fiets ook daadwerkelijk bij mijn thuis stond in Utrecht.
Zelfs het ophalen van de Fongers kruisframe was een belevenis
Een week later mocht ik mijn opwachting maken bij de rijwielzaak van de eigenaar van de fiets in Heerhugowaard. Van hem begreep ik dat de fiets ooit in één van de 11 rijwielzaken, die zijn vader in Nederland had, was ingeruild. Waar, wie en hoe was helaas niet meer bekend. In de zaak was het (ondanks dat het een doordeweekse dag was) druk en ik werd uitgenodigd om nog even een kopje koffie te drinken. Uit een gesprek met één van de klanten bleek dat de eigenaar een begrip is in deze omgeving en dat zijn rijwielzaak één van de beste aanbieders is van electrische fietsen in Nederland.
De transactie handelde ik af met één van de bedrijfsleiders van de zaak. Hij vroeg mij enigszins verbaasd wat ik had gedaan dat de eigenaar mij die fiets wilde verkopen. Het was namelijk algemeen bekend dat hij nooit iets weg deed. Na de transactie werd de fiets van achter de zaak opgehaald en naast de werkplaats gestald, zoals dat naar alle waarschijnlijkheid voor klanten gebeurd als ze een fiets komen afhalen na reparatie.
Ik heb de fiets vervolgens achter op de auto gezet en ben met deze kostbare vracht terug gereden naar Utrecht.
Fongers kwaliteit blijkt maar weer eens
Bij thuiskomst bleek nog maar eens hoe goed de fiets de tijd overleefd heeft. Ik hoefde enkel de banden op te pompen en kon er toen gewoon een rondje op fietsen!
Hieronder een werkelijk prachtige foto van hoe de fiets er in den beginne uit kan hebben gezien.
Uit de Fongers garantieboeken, die nog in het Groninger Archief zijn in te zien, blijkt dat de fiets vanuit het Fongers filiaal in Groningen op zaterdag 11 april 1903 is geleverd aan Dr. J.W. van Calcar. De straatnaam die er bij wordt genoemd is de Zwanestraat. Het is aannemelijk dat de eerste eigenaar van de fiets in deze straat heeft gewoond.
Een Google search levert interessante informatie op
Met deze gegevens is het vervolgens een kleine stap om op Google één en ander in te voeren en op te zoeken. Er komt dan van alles naar boven.
1. Een ‘In memoriam’ voor Dr. J.W. van Calcar in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde
2. Een babyportret op de website van de Groninger Archieven met zijn eerstgeboren zoon die op 7 juli 1903 geboren is (een paar maanden na de aanschaf van de fiets)
2. Een advertentie met daarin de tijden van zijn spreekuren aan de Schoolstraat 9 in Groningen. Tegenwoordig zit op dit adres de nachtopvang voor daklozen.
3. Een foto van villa ‘Calcaria’ in Putten.
In 2016 schreef iemand op de website ‘gelderlandinbeeld’ er het volgende over: De villa Calcaria (pension Teunisbloem tijdens de tweede wereld oorlog), …, werd gebouwd in opdracht van Dr. J.W. van Calcar, in 1909, Chirurg te Groningen, door de Groningse Architect Wittop-Koning, die gehuwd was met de zuster van de echtgenote van J.W. van Calcar. Nadat de gemeente Putten aan het eind van de 50’er jaren dreigde met onteigening voor de aanleg van een doorgaande weg heeft de familie het huis verkocht, het is vervolgens gesloopt.
4. Tekeningen van een verbouwing van een Landhuis ‘Calcaria’ in Putten die door ene Dr. J.W. van Calcar zou zijn gebouwd.
Dit zijn zo even wat voorbeelden van zaken die online te vinden zijn. Ik durf nog niet te zeggen dat ze ook 100% waar zijn maar het geeft wel een richting.
Een zeer laag aantal geleverde Fongers kruisframes tussen 1902 en 1905
Onderstaand een verdeling van de geleverde modellen B en C (herenkruisframes) wat een goed beeld geeft van het lage aantal geleverde exemplaren:
B
1902 10
1903 26
1904 14
1905 24
Totaal 74
C
1902 23
1903 16
1904 42
1905 1
Totaal 82
Ook intern is de Fongers kruisframe weer volledig nagekeken
De laatste stand van zaken voor wat betreft dit mooie rijwiel is dat deze ook intern weer volledig is nagekeken en volledig rijklaar is gemaakt.
Op het forum van vereniging De Oude Fiets is bovenstaand verhaal ook te lezen. Het is dan aangevuld met de reacties van en discussies met andere oude fietsliefhebbers over deze fiets.